ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Αρετές του λόγου (προφορικού ή γραπτού)

Φ. Κ. Βώρος Ph.D.

Ξεκινάμε από μια παραδοχή: ότι συνήθως* αυτός που αρθρώνει λόγο (ως πομπός) και απευθύνεται σε κάποιον ή κάποιους (δέκτη / δέκτες) επιχειρεί να μεταδώσει κάτι που αυτός επιθυμεί ή εκείνοι προσδοκούν ή και οι δυο πλευρές ενδιαφέρονται να κατανοηθεί, ώστε να επικοινωνήσουν, να συνεννοηθούν · (το μήνυμα μεταφέρει κάτι από τον ένα νου στον άλλο διαμέσου του λόγου, της γλώσσας). Αυτό μπορεί να είναι:

· Έκφραση επιθυμίας, ανάγκης.

· Απλή μεταφορά πληροφορίας: περιγραφή εικόνας, που είδε ο πομπός, αφήγηση περιστατικού που έζησε.

· Έκφραση στοχασμών ή απορίας ή θαυμασμού ή άλλης συγκίνησης.

Ο βαθμός συνεννόησης και επιρροής στη σκέψη και βούληση του δέκτη εξαρτάται, νομίζω, σε μεγάλο βαθμό** από τις αρετές του λόγου του πομπού.

Ποιες είναι αυτές; Επιχειρούμε μια πρώτη καταγραφή:

α΄. Επιλογή της σωστής λέξης ή φράσης (ορθοέπεια) (Έπος, από το λέγω- είπα-, σημαίνει λόγος, λέξη).

β΄. Ακρίβεια ως προς τα στοιχεία που αφηγείται ή περιγράφει ή επικαλείται.

γ΄. Σαφήνεια, ευκρίνεια στις έννοιες, προτάσεις, παραγράφους. ***

δ΄. Πληρότητα ως προς το όλο θέμα (το αντικείμενο ή το χώρο περιγραφής, το περιστατικό της αφήγησης).

ε΄. Λογικός ειρμός των επιμέρους στοιχείων, αν αυτά συναποτελούν ένα συλλογισμό ή αλληλουχία εικόνων ή διαδοχή γεγονότων.

στ΄. Αισθητική μορφή του λόγου (μουσικότητα στην ακρόαση, ομορφιά στη γραφή).

ζ΄. Ήθος και ευπρέπεια λόγου. Με τον όρο το ήθος αναφερόμαστε στην εμφάνιση και συμπεριφορά του πομπού λόγου (π.χ. όχι φωνασκίες, όχι λεκτικό ασυμβίβαστο προς το επίπεδο επικοινωνίας, όχι χειρονομίες που υποβιβάζουν τη σοβαρότητα). Με τον όρο ευπρέπεια εννοούμε όσα στοιχεία λόγου και εμφάνισης συνθέτουν την οφειλόμενη ευλάβεια προς τα πρόσωπα των ακροατών, αναγνωστών.

η΄. Περιεχόμενο ουσιαστικό, συναφές προς το θέμα του λόγου.

θ΄. Αντικειμενικότητα στην αφήγηση ή περιγραφή και τήρηση των κανόνων συλλογισμού (όχι αυθαίρετα συμπεράσματα ή αβάσιμες γενικεύσεις).

ι΄. Σαφής διάκριση ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αξιολογική παρέμβαση εκείνου που εκφέρει λόγο.

ια΄. Έκφραση φραστικής βεβαιότητας αντίστοιχη προς το βαθμό συνειδησιακής βεβαιότητας που μπορεί να έχει ο πομπός, ο οποίος μπορεί να εκφραστεί με ρήματα κλιμακούμενης τεκμηρίωσης και αυτοβεβαίωσης, όπως: γνωρίζω με βεβαιότητα (πλήρη τεκμηρίωση), γνωρίζω (απλά), νομίζω (με όσα στοιχεία γνωρίζω φτάνω στην ακόλουθη γνώμη….), εικάζω ( ότι πίσω από αυτά τα δεδομένα πιθανό να υπάρχουν τούτα τα κίνητρα ή αίτια), υποθέτω (νόημα παραπλήσιο προς το προηγούμενο), πιστεύω (μολονότι δεν έχω τεκμήρια, αποδείξεις νιώθω ψυχική ανάγκη να αποδεχτώ αυτή την εκδοχή που με γαληνεύει).

Αυτονόητο είναι ότι η αναζήτηση αρετών του λόγου καθώς και η ειδική σημασία των όρων εξειδικεύονται ανάλογα με το πεδίο αναφοράς, π.χ. στην Ιστορία αναζητούμε ακρίβεια και τεκμηρίωση ως προς τις πηγές, στη Φυσική ακρίβεια ως προς την παρατήρηση και τις μετρήσεις, στα Μαθηματικά ακρίβεια στους υπολογισμούς κ.λπ.

Με το ίδιο αυτό νόημα:

Στην Ιστορία κάνουμε λόγο για αξιοπιστία πηγών, για κίνητρα των δρώντων προσώπων, για ελευθερία συνείδησης (σκέψης, βούλησης, δράσης), για ερμηνεία των πράξεων, παραλείψεων και ευθύνη εκείνων που έπραξαν ή παρέλειψαν κάτι.

Στη Φυσική κάνουμε λόγο για φυσικά φαινόμενα, αναζητούμε την αιτία τους, εξήγηση, επιβεβαιώνουμε τη σταθερή σχέση αιτίας αποτελέσματος και την εκφράζουμε ως νόμο, φυσική νομοτέλεια.

Ανάλογες είναι οι απαιτήσεις / αρετές λόγου σε άλλους τομείς γνώσης, πράξης, καλλιτεχνικής δημιουργίας, μεταφυσικής απορίας.

Θα επανέλθουμε με νέα προσπάθεια.

Φ. Κ. Βώρος Ph.D., επίτιμος Σύμβουλος του Παιδαγ. Ινστιτούτου

Διευκρινίσεις:

*Δεν αναφέρομαι στις περιπτώσεις που ο πομπός για λόγους ειδικούς μπορεί να είναι κρυψίνους ή ασαφής (π.χ. ένας διαπραγματευτής ή διπλωμάτης).

**Δεν αποκλείεται άλλοι παράγοντες να επηρεάζουν το δέκτη προς δυσπιστία.

*** Έννοια, Κρίση, Συλλογισμός είναι τα τρία βασικά κεφάλαια της Λογικής. Συχνά συνεξετάζονται τα βασικά της Μεθοδολογίας: ορισμός, διαίρεση, ταξινόμηση, απόδειξη.

**** Η αξιολογική κρίση από τη φύση της εγκλείει υποκειμενισμό, ωστόσο δεν αποκλείεται η παρουσία της σε λόγο με αρετές. Αλλά εκείνος που τη διατυπώνει οφείλει να μη συγχέει την αξιολόγησή του με την πραγματικότητα, όταν απευθύνεται στο δέκτη του λόγου του.

url: www.voros.gr e-mail: info@voros.gr

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ