ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

ΤΑ ΜΜΕ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Κωνσταντίνος Πλούσκας 

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Η οικογένεια (εξελικτική πορεία)

Η σύγχρονη οικογένεια

Η οικογένεια ως κοινωνικός θεσμός

Η οικογένεια ως κύριος παράγοντας της εκπαίδευσης

Οι λειτουργίες της οικογένειας ως παράγοντας εκπαίδευσης

Καθήκοντα και λειτουργίες της σύγχρονης οικογένειας

Η λειτουργία του ελεύθερου χρόνου

Μαζική επικοινωνία

Τα ΜΜΕ και η λειτουργία τους

Η αποστολή των ΜΜΕ

Η σπουδαιότητα των ΜΜΕ

H δύναμη των μηνυμάτων των MME

H αλήθεια για τα διαφημιστικά μηνύματα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ

Η τηλεόραση …εθνική κυριαρχία, και η σχέση της με τα άλλα ΜΜΕ

Ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής ως ΜΜΕ

Το Internet

Γονικές ευθύνες για τη σωστή χρήση των ΜΜΕ από τα παιδιά

Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Εισαγωγή

Τα ΜΜΕ και οι νέες τεχνολογίες παίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στη ζωή των παιδιών των ομάδων των κοινωνιών. Παρέχουν μια αδιάλειπτη ροή πληροφοριών εικόνων και παραστάσεων. Καταργούν τις αποστάσεις, τροποποιούν τις έννοιες του χώρου και του χρόνου, αναπλάθουν το πραγματικό και κατασκευάζουν έναν κόσμο ομοιωμάτων.

Η αλματώδη ανάπτυξη της σημερινής τεχνολογίας προσφέρει σήμερα δυνατότητες για περισσότερη μείωση του χρόνου εργασίας και ανάλογη αύξηση του ελεύθερου χρόνου αντίστοιχα. Γι’ αυτό και ορισμένοι κοινωνιολόγοι ονομάζουν την σημερινή κοινωνία «κοινωνία του ελεύθερου χρόνου»

Για το παιδί – μαθητή ο ελεύθερος χρόνος είναι το διάστημα από το τέλος του καθημερινού σχολικού προγράμματος μέχρι την αρχή του σχολικού προγράμματος της επόμενης μέρας, φυσικά και το Σαββατοκύριακο. Ένα μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο χρόνο του πρέπει να το διαθέσει για να ικανοποιήσει βασικές του ανάγκες που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή του (ύπνος, φαγητό, ανάπαυση, υγιεινή).

Λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω θα λέγαμε ότι το παιδί έχει αρκετό χρόνο στη διάθεσή του και μπορεί ν’ ασχοληθεί με διάφορες δραστηριότητες όπως, αθλητισμό, περιπάτους, εκδρομές και το κυριότερο; το παιχνίδι!

Όμως γίνονται όλα αυτά ή παραμένει δέσμιο (το παιδί) σε μια κοινωνία που κυριαρχούν τα ΜΜΕ;

Η οικογένεια έχει ευθύνη για τη σωστή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του παιδιού και τον ελεύθερο χρόνο της οικογένειας;

Μέσα από τις σελίδες που ακολουθούν επιχειρείται μια σχετική ανάλυση όλων αυτών.

1.   Η οικογένεια (εξελικτική πορεία)

 Ο θεμελιώδης αναμφισβήτητα κοινωνικός θεσμός, η πανανθρώπινη ισχυρή αξία, η οικογένεια, όσες «μεταλλάξεις» και αν υπέστη στον χρόνο, παραμένει το βασικό πλαίσιο της πολιτιστικής ανάπτυξης και εξέλιξης του Homo Sapiens. Και τούτο διότι περνώντας από τη διαισθητική στην επιστημονική θεώρηση, από τους πρωτανθρώπους στην εποχή του νευρωνικού δαρβινισμού του Edelman, όλο και περισσότερο υποστηρίζεται επιστημονικά το γεγονός ότι, πέραν της φύσης (γενότυπος), η ανατροφή (μάθηση), το παιδαγωγικό περιβάλλον, η ποιότητα της οικογενειακής ζωής, οι σχέσεις γονιού - παιδιού, παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη δημιουργία φυσιολογικών νευρωνικών δικτύων, απαραίτητων για τη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου και κατ' επέκταση της προσωπικότητας του παιδιού.

Όταν 45.000 χρόνια πριν, πρωτοεμφανιζόταν ο Homo Sapiens, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Μπορεί βέβαια και οι ανθρωπίδες πρόγονοί μας, ο Homo Errectus, ο Homo Habilis, ο Homo Neanderthalensis, να ζούσαν σε ομάδες-«αγέλες» με κάποιους κώδικες επικοινωνίας και συμβίωσης. Αλλά και ο Homo Sapiens ήθελε πολλές χιλιάδες χρόνια για να δραπετεύσει από την πρωτόγονη εκείνη οργάνωση της κοινωνίας του.

H πρώτη του μεγάλη επανάσταση ήταν όταν από κυνηγός έγινε αγρότης, 10.000 χρόνια πριν. Τότε άρχισε και η φάση παραγωγής της τροφής, αφού είχε καταφέρει να διατηρεί μόνιμες εγκαταστάσεις κατανέμοντας την εργασία μεταξύ των δύο φύλων, τη γεωργία στις γυναίκες και την κτηνοτροφία στους άνδρες. Εκείνη την εποχή, και πολύ μετά, δεν υπήρχε η οικογένεια που γνωρίζουμε σήμερα. H ζωή ήταν κοινοβιακή με κάθε γυναίκα σύζυγο όλων των ανδρών, και το αντίστροφο. Την περίοδο εκείνη δεν γνώριζε ο άνθρωπος τη σχέση συνουσίας και σύλληψης. Για τον λόγο αυτό η τεκνοποίηση προσέδωσε στη γυναίκα δύναμη και δημιούργησε τη μητριαρχική οικογένεια. Πιστεύεται ότι η «αποκατάσταση» του άνδρα προήλθε από την ενασχόλησή του με την κτηνοτροφία καθώς «παρατηρούσε» ότι τα ζώα τους «πλήθαιναν» μόνο όταν διασταυρωνόταν το αρσενικό με το θηλυκό.

H επικράτηση της μητριαρχίας οφείλεται λοιπόν στο γεγονός ότι η γυναίκα βρισκόταν πολύ ψηλά, καθώς υπήρχε η δοξασία ότι το πνεύμα ενός τοτέμ τρύπωνε μέσα στη γυναίκα για να γεννήσει παιδί. Τοτεμισμός είναι μια στενή σχέση ομοιότητας που υπέθεταν ότι υπήρχε μεταξύ μιας ομάδας συγγενικών ατόμων και ενός είδους φυσικών ή τεχνιτών αντικειμένων που αποκαλούνται τοτέμ μιας ανθρώπινης ομάδας. Το εν λόγω αντικείμενο μπορεί να 'ναι ένα ζωντανό ον, όπως το καγκουρό και το μαγικό σκουλήκι για τους ιθαγενείς της Αυστραλίας. Το τοτέμ είναι συνήθως ταμπού (απαγορευμένο) και δεν επιτρέπεται να το τρώνε, καθώς μια τέτοια παραβίαση είναι πιο σοβαρή ακόμη και από την αφαίρεση ανθρώπινης ζωής. Το πνεύμα του τοτέμ τρύπωνε μέσα στη γυναίκα και γεννούσε το παιδί. Αν και με την πρόοδο του ανθρώπινου γένους αναπτύχθηκαν αργότερα και πατριαρχικοί θεσμοί, στη δημιουργία της μητριαρχικής οικογένειας θα πρέπει να συνέβαλλε και το γεγονός ότι δεν υπήρχε καμία σχέση μεταξύ πατέρα και παιδιών προτού φτάσουν στην εφηβική ηλικία.

Στο πλαίσιο της κοινωνικής εξέλιξης του πρωτόγονου ανθρώπου καταγράφεται και η «κατάκτηση» του ταμπού της ομομειξίας (αιμομιξίας), καθώς έμαθαν να αποφεύγουν τις ομομεικτικές (μεταξύ συγγενών) διασταυρώσεις επειδή με τον τρόπο αυτό μειώνονταν, όπως είχαν παρατηρήσει, οι κακές φυσικές συνέπειες στα παιδιά. Ο ζευγαρωτός γάμος, αν και υπάρχει σε πολλά είδη στην εξελικτική ιεραρχία, επεβλήθη στον άνθρωπο ίσως από τη ζήλια, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι ανθρωπολόγοι.

Μπορεί λοιπόν η μητριαρχία να άνοιξε τον χορό της κοινωνικής οργάνωσης και εξέλιξης, μπορεί πολύ αργότερα να θεωρήθηκε η γυναίκα res (πράγμα) και πάλι μετά να άνθησε το φεμινιστικό κίνημα. Μπορεί η «πάλη» των φύλων να είναι αέναη. Ποτέ όμως όπως σήμερα, στη μεταφεμινιστική εποχή, ο ρόλος των φύλων και της οικογένειας δεν βρέθηκαν προ των πυλών ενός νέου πρωτόγνωρου τοπίου το οποίο διαμορφώνεται ραγδαία από τη δυναμική της Βιοϊατρικής έκρηξης, της σύγχρονης Βιοτεχνολογίας του ανθρώπου, της σύγχρονης Γενετικής.

Και τούτο διότι στο εγγύς ίσως μέλλον, εκτός από την πατρότητα, και η μητρότητα μπορεί να γίνει «υπόθεση» και όχι γεγονός που είναι σήμερα. Όταν, λ.χ., ο πυρήνας του ωαρίου μπορεί να μεταφυτευθεί στο κυτταρόπλασμα άλλου νεανικού ωαρίου, όταν ένα παιδί θα μπορεί να έχει πέντε γονείς, τον σύζυγο και τη σύζυγο που δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν, μιαν άλλη γυναίκα που θα προσφέρει το ωάριο, έναν άλλον άνδρα που θα δώσει το σπερματοζωάριο και μια τρίτη γυναίκα που θα κάνει την κύηση[1].

Αυτά βέβαια μπορεί να είναι περισσότερο απόμακρα σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Πόσα όμως τέτοια σενάρια δεν γίνονται «καθημερινά» πραγματικότητα; Και σε ένα τέτοιο ισχυρό ρεύμα της Γενετικής, που μετασχηματίζει τα πάντα, πόσο θα μπορέσει να αντέξει χωρίς καμία προσαρμογή και προετοιμασία η παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια;

2.   Η σύγχρονη οικογένεια

Ο Γ. Μοριχοβίτης υποστηρίζει ότι: «η οικογένεια ανήκει στα πιο διαδεδομένα κοινωνικά φαινόμενα της κοινωνικής ζωής σε όλες τις κοινωνίες».[2] Επίσης δίνει τον ορισμό που κατά τους R. Känig και F. Neidhardt  οικογένεια είναι μια κοινωνική ομάδα (ένα κοινωνικό σύστημα) στην οποία ο άντρας και γυναίκα ζουν με τους απογόνους τους. Ο R. Känig[3] προσθέτει ότι σε μεμονωμένες περιπτώσεις, ένα ή περισσότερα πρόσωπα (παππούδες – γιαγιάδες) μπορούν να ζουν μαζίτους. Ο Π. Κοροντζής[4] την ονομάζει «φυσική και μέτρια ελληνική οικογένεια». Αυτή όμως η οικογένεια δεν είναι τόσο σπάνια όσο υποστηρίζουν ορισμένοι κοινωνιολόγοι.

Στην Ελλάδα συνηθίζεται να χρησιμοποιείται ο όρος «πυρηνική οικογένεια»[5] για να δηλώσουμε την οικογένεια – πατέρας, μητέρα, παιδιά – . Θα μεγάλο σφάλμα να μιλούμε μόνο για οικογένεια δύο γενιών στην Ελλάδα και αυτό διότι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν οικογένειες τριών γενιών.

2.1.   Η οικογένεια ως κοινωνικός θεσμός

Η οικογένεια χαρακτηρίζεται ως ένα κοινωνικό σύστημα γιατί αποτελεί ένα σύνολο αλληλεπιδρώντων ατόμων[6]. Μια κοινωνική ομάδα για να θεωρηθεί οικογένεια (οικογενειακό ή κοινωνικό σύστημα) πρέπει υποχρεωτικά να χαρακτηρίζεται από διαφοροποιημένες θέσεις των μελών της. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ολοκληρωμένη οικογένεια ένα σύνολο τριών ή περισσοτέρων δρώντων προσώπων που καταλαμβάνουν στο κοινωνικό σύστημα (οικογένεια) τις θέσεις συζύγου – πατέρα, συζύγου – μητέρας και παιδιών. Είναι προφανές ότι στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για ένα δομικό ορισμό της οικογένειας. Προκειμένου όμως για την οικογένεια (ως οικογενειακό ή κοινωνικό σύστημα) δεν αρκεί μόνο η κάλυψη και κατοχή από τα μέλη ορισμένων θέσεων. Επιβάλλεται ακόμη η συμπλήρωση από τα μέλη αυτά του κοινωνικού συστήματος της οικογένειας και κάποιων λειτουργιών και δραστηριοτήτων, ανατροφή και αγωγή παιδιών κ. ά. Αυτός είναι ένας γνήσιος λειτουργικός ορισμός της οικογένειας[7].

2.2.   Η οικογένεια ως κύριος παράγοντας της εκπαίδευσης

«Η οικογένεια είναι το βασικό κύτταρο της κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα είναι και ο καθρέφτης της κοινωνικής οργάνωσης και δομής. Επηρεάζεται άμεσα από τον πολιτισμό και την κουλτούρα της κοινωνίας στην οποία ανήκει. Αποτελεί για το παιδί σημείο αναφοράς και του δημιουργεί πρότυπα μίμησης. Η οικογένεια παρέχει στο παιδί τις βασικές αξίες της κοινωνίας στην οποία ανήκει»[8].

2.2.1. Οι λειτουργίες της οικογένειας ως παράγοντας εκπαίδευσης

«Προστατεύει το παιδί από ένα κόσμο που αποξενώνει και απομονώνεται.
Προσφέρει σημαντική αγωγή. Με τον όρο αγωγή νοείται η ομαλή κοινωνική ένταξη που σήμερα δεν παρέχεται ούτε από την κοινωνία ούτε από το σχολείο.

Είναι  σχολείο συναισθήματος που με την αγάπη που διακρίνει τα μέλη της τα βοηθά να γνωρίσουν κατ' αρχήν τον κόσμο..

Βοηθά στο πέρασμα από το εγώ στο εμείς. Σύμφωνα με τον Φρόιντ βοηθάει στην μεταβολή του ενστίκτου με τη χρήση της μετατροπής και της εξιδανίκευσης.

Βοηθά στην κοινωνικοποίηση, διδάσκοντας ότι το υπάρχω σημαίνει συνυπάρχω.

Παρέχει διαρκή αγωγή, που θα ήταν καλύτερη αν οι γονείς κατανοούσαν ότι τα παιδιά τους είναι και δικοί τους δάσκαλοι.

Ενισχύει την οικονομική ένταξη των μελών της»[9].

2.3.   Καθήκοντα και λειτουργίες της σύγχρονης οικογένειας

Στις αδιαφοροποίητες πρωτόγονες οικογένειες η οικογένεια ικανοποιούσε σχεδόν όλες τις ανάγκες των μελών της. Σήμερα η σύγχρονη οικογένεια δεν αντιλαμβάνεται πια ως αποκλειστικά δικό της έργο μια ολόκληρη σειρά από υποχρεώσεις, που θεωρούνταν αυτονόητα και αντιπροσωπευτικά μιας παλιότερης εποχής[10]. Στην εποχή μας πολλές ανάγκες ικανοποιούνται από κοινωνικές υπηρεσίες της οργανωμένης κοινωνίας μας.

Ο Γ. Μοριχοβίτης στο βιβλίο του «ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ» αναφέρει τις κύριες λειτουργίες της οικογένειας έτσι όπως τις βλέπουν αρκετοί κοινωνιολόγοι[11]:

1.      η αναπαραγωγή

2.     η προστασία και περιποίηση του παιδιού

3.     η κοινωνικοποίηση του παιδιού

4.     η εκπαίδευση του παιδιού

5.     ο προσδιορισμός της κοινωνικής βαθμίδας του παιδιού

6.     η οικονομική διαχείριση

7.     η ψυχαγωγία

8.     η ικανοποίηση ψυχολογικών αναγκών (αγάπης, στοργής, αποδοχής, ασφάλειας κ.λπ.

Από άλλους κοινωνιολόγους οι κύριες λειτουργίες που επιτελεί η οικογένεια για τα μέλη της υπολογίζονται σε εφτά:

  α.   αναπαραγωγή

  β.   κοινωνική τοποθέτηση

  γ.   κοινωνικοποίηση

  δ.   βιολογική διατήρηση του ατόμου

  ε.   συγκινησιακή και οικονομική διατήρηση του ατόμου

  στ.  λειτουργίες νοικοκυριού και ελεύθερου χρόνου

  ζ.   οικογενειακή λειτουργία της εντασιακής ισορρόπησης

2.4.   Η λειτουργία του ελεύθερου χρόνου

Ελεύθερος χρόνος θεωρείται κυρίως το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο άνθρωπος απαλλαγμένος από οποιαδήποτε επιβολή και καταπίεση, ασχολείται με δραστηριότητες που τις επιλέγει ο ίδιος και τον ικανοποιούν εσωτερικά. Ελεύθερος χρόνος δηλαδή δε σημαίνει μόνο παθητική ανάπαυση αλλά και ενεργητική, με δραστηριότητες που τις επιλέγει ο άνθρωπος ελεύθερα, με πλήρη συνείδηση της ευθύνης του και αποβλέπουν στην αναμόρφωση και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

Ο ελεύθερος χρόνος και η διαμόρφωση – οργάνωσή του αποτελεί σήμερα σε όλες τις προηγμένες κοινωνίες ένα πολύ ουσιαστικό πρόβλημα της δημόσιας συζήτησης. Γίνεται συνεχής προσπάθεια των εργαζομένων (πάνω από 50 χρόνια) για την περαιτέρω επιμήκυνση του ελεύθερου χρόνου με περιορισμό του χρόνου εργασίας τους. Υπάρχουν κάποιοι «κουλτουροκριτικοί»[12], που αμφισβητούν τη θέση ότι περισσότερος ελεύθερος χρόνος απειλεί σήμερα και την βελτίωση των προϋποθέσεων της ζωής με την ταυτόχρονη επισήμανση ότι μια αύξηση του ελεύθερου χρόνου συνδεδεμένου με την αύξηση της αγοραστικής δύναμης των μαζών, δε σημαίνει κατ’ ανάγκη και καλύτερη ποιότητα ζωής, επειδή ακολουθείται από μια ισχυροποίηση των μορφών της «αποξένωσης»[13] του ανθρώπου. Ταυτόχρονα μπορεί να διαγνωσθεί ότι αυξημένος ελεύθερος χρόνος (πρέπει να) αποτελεί και μια προοπτική για μια τελείωση του ανθρώπου. Αυτή η προοπτική όμως θα μπορούσε όμως να καταστεί ωφέλιμη εάν ο περισσότερος ελεύθερος χρόνος για αντικείμενο άμεσων ή έμμεσων παρεμβάσεων στα πλαίσια ενός ευρύτερου κοινωνικού προγραμματισμού[14]. Στη σημερινή εποχή ο άνθρωπος περνά πολύ μεγάλο χρόνο στο σπίτι του. Στην Ελλάδα μετά την καθιέρωση του εργασιακού πενθήμερου, το ελεύθερο Σαββατοκύριακο δίνει περισσότερες ευκαιρίες στην οικογένεια να ισχυροποιήσει τους δεσμούς της, όταν υπάρχει ο σωστός οικογενειακός προγραμματισμός όπως μικρές εκδρομές στην εξοχή, επισκέψεις σε ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία, θέατρο ή κινηματογράφο, οργάνωση του Σαββατόβραδου σε κάποια γιορταστική βάση με οικογενειακούς φίλους ή συγγενείς ή κάποιους φίλους των παιδιών. Επίσης μπορεί η οικογένεια να κάνει ακρόαση ραδιοφώνου, ναι παίξει κάποιο επιτραπέζιο παιχνίδι κ.ά. Ακόμα μπορεί να παρακολουθήσει τηλεόραση πάντα όμως κατάλληλες εκπομπές και πάντα με κάποια κριτική συζήτηση για το τι είδαν και απόλαυσαν. Σίγουρα δεν θα πρέπει να λείψει και η άθληση[15].

Οι εργαζόμενοι και ειδικότερα οι γονείς δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να περάσει ο ελεύθερος χρόνος ανεκμετάλλευτος.

3.   Μαζική επικοινωνία

Ο όρος προέρχεται από την αμερικάνικη έκφραση communication και δηλώνει τη χρησιμοποίηση των μέσων αναμετάδοσης και διάδοσης που διαθέτει η σύγχρονη τεχνική για την παροχή ειδήσεων και πληροφοριών κάθε είδους σ’ ολοένα ευρύτερο κοινό. Τέτοια μέσα είναι οι εφημερίδες, τα περιοδικά, τα βιβλία τσέπης, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, επίσης οι αφίσες, το θέατρο και ο κινηματογράφος στα οποία όμως πρέπει να προστεθούν οι τράπεζες δεδομένων, το διαδίκτυο οι ψηφιακοί δίσκοι (CD, DVD, CD-ROM), οι λαϊκές εκδόσεις κ. ά.[16]

Τα ΜΜΕ είναι ο καθρέπτης και φορέας και δυναμικών σχέσεων, όπως αυτές καθιερώνονται στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες.

Πολλά και πολύπλοκα είναι τα προβλήματα που συνδέονται με την ανάπτυξη και τα αποτελέσματα της μαζικής επικοινωνίας, ενώ αποδεικνύεται τεράστια η ικανότητά της να δημιουργεί, παράλληλα με την ταχύτατη κατανάλωση, όλο και νέους μύθους, συνήθειες, νοοτροπίες, σε μια διαρκή δημιουργία οπτικοακουστικών υλικών που γρήγορα αφομοιώνονται και χάνονται. Χωρίς αμφιβολία στη βάση της μαζικής επικοινωνίας φαίνεται ότι ενεργεί και υποκινεί το οικονομικό συμφέρον, αλλά το φαινόμενο, που είναι από τη φύση του ψυχολογικό και περιέχει όλες τις πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Μερικοί ιστορικοί και ηθικολόγοι, όπως οι: Χέιζινγκα, Ορτέγα, Γκασέτ, Τόυνμπι το ερμήνευσαν ως «άμεση αιτία κάθε είδους σκλαβιάς του σύγχρονου κόσμου»[17]

Οι απαρχές της μαζικής επικοινωνίας ανάγονται στις πρώτες επινοήσεις για τη διαφήμιση βιομηχανικών προϊόντων, ως πρόκληση σε μια πιο πλατιά κατανάλωση για να αναπτυχθεί και να γίνει προσιτή η αγορά.

3.1.   Τα Μ.Μ.Ε. και η λειτουργία τους

 Α. Ι. Ελευθεριάδης[18] αναφέρει σαν περιβάλλον του παιδιού όχι μόνο την οικογένεια και το σχολείο αλλά και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και υποστηρίζει ότι σωστά ονομάστηκαν «τρίτο περιβάλλον του παιδιού» λόγο της παιδευτικής αμεσότητας που τα διακρίνει.

Όταν μιλάμε για ΜΜΕ συνήθως εννοούμε το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τον έντυπο τύπο τις αφίσες, τους υπολογιστές κ.ά. Πρόκειται για μέσα μιας απρόσωπης επικοινωνίας που εκπέμπουν μαζικά κάθε στιγμή απευθείας σε εκατομμύρια ακροατές, θεατές, αναγνώστες ή χρήστες του διαδικτύου, οπτικά ή ακουστικά ή οπτικοακουστικά μηνύματα. Είναι μέσα με τα οποία διαδίδονται ιδέες προβάλλονται απόψεις που επηρεάζουν σ’ ένα μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη. Αποδέκτης αυτού του μηνύματος που εκπέμπει ο πομπός είναι η ανθρώπινη συνείδηση που όχι μόνο συλλαμβάνει τις πληροφορίες που περιέχει το μήνυμα, αλλά και τείνει να ερμηνεύσει διαμορφώνοντας έτσι την ατομική και κοινωνική συμπεριφορά. Ακόμη, ανάμεσα στο μήνυμα που εκπέμπεται και στον πομπό βρίσκεται η συνείδηση του ανθρώπου που είναι αποδέκτης του μηνύματος.

3.2.   Η αποστολή των ΜΜΕ

Η αποστολή των ΜΜΕ είναι να καλλιεργήσουν την ιδέα του καθήκοντος και της τιμής, να διαμορφώσουν έναν ατομικό και κοινωνικό βίο. Αυτή, βέβαια, η αποστολή σήμερα φαίνεται εξωπραγματική και αγγίζει τα όρια της ουτοπίας. Η αποστολή των ΜΜΕ περιορίζεται στο να στέλνει πληροφορίες που ο αποδέκτης οφείλει να αποκωδικοποιεί, να ταξιθετεί, να αφομοιώνει αυτές τις πληροφορίες και να τις καθιστά χρήσιμο εργαλείο για την αυτοβελτίωση και την αυτοπραγμάτωσή του. Με αυτή την έννοια τα δημόσια μέσα επικοινωνίας πληροφορούν, διδάσκουν, ψυχαγωγούν, διαφημίζουν ή προσπαθούν να πείσουν. Απ’ ότι φαίνεται όμως σαν ύψιστο σκοπό έχουν το κέρδος. Αυτό φαίνεται από το άρθρο του George Gerbner που δημοσιεύεται στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ[19].

«Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου είδους τα περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν σε σπίτια όπου οι περισσότερες ιστορίες δεν προέρχονται από τους γονείς, τους συγγενείς, το σχολείο, την εκκλησία ή την κοινότητα, αλλά από κολοσσούς που έχουν κάτι να πουλήσουν.»

«Μαμά, θα μου πάρεις καινούργιο κουβαδάκι;». «Μπαμπά, θέλω παγωτό, αυτό που είδα στη διαφήμιση!». Οι επιθυμίες και επιταγές των παιδιών να αποκτήσουν υλικά αγαθά μετατρέπονται σε «ανάγκες». Τα παιδιά έχουν πολλές επιθυμίες, ανασφάλειες και ανάγκες, που προέρχονται από βιολογικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς παράγοντες. Έτσι οι διάφορες εταιρείες διδάσκουν στους νεαρούς καταναλωτές ότι δεν χρειάζονται μια προσωπική λύση, αλλά τη λύση που δίνει ένα προϊόν. Χρειάζεται λοιπόν ισορροπία ανάμεσα στις προσωπικές επιθυμίες και στην κατανάλωση διαφημιζόμενων προϊόντων.

3.3.   Η σπουδαιότητα των ΜΜΕ

Τα ΜΜΕ αυτά καθαυτά έχουν μεγάλη σπουδαιότητα για την εκπαίδευση, την επιμόρφωση και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Παράλληλα, όμως, είμαι και μέσα συγγενή με τον παιδαγωγό ως μεσάζοντα. Και αυτά επιδιώκουν βοήθεια για τη ζωή, την οποία προσωπικά μπορεί με ασφάλεια να δώσει ένας καλός παιδαγωγός ένας καλός γονιός[20].

3.4.   H δύναμη των μηνυμάτων των MME

Σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία, μέσα σε δευτερόλεπτα τα παιδιά μπορούν να μιμηθούν έναν ήρωα της τηλεόρασης ή να τραγουδήσουν μια διαφήμιση ή να δώσουν ένα παράδειγμα από κάτι που έμαθαν από τα MME[21]. Δυστυχώς, αυτά τα παραδείγματα συνήθως έχουν να κάνουν με την εκμάθηση του ονόματος μιας γνωστής μπίρας ή την υιοθέτηση μιας σέξι πόζας. Το μόνο που έχει να κάνει ένα παιδί για να πάρει του κόσμου τα μηνύματα είναι ν' ανοίξει την τηλεόραση, ένα περιοδικό ή εφημερίδα, να βάλει μια βιντεοκασέτα ή να «σερφάρει» στο Διαδίκτυο. Τόσο απλό! Βέβαια, τα MME προσφέρουν γκάμα ψυχαγωγικών προγραμμάτων, ενημέρωσης, πολιτισμού, αθλητισμού και εκπαίδευσης και σαφώς αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ζωής μας και εργαλείο μάθησης σε πολλούς τομείς. Αλλά ορισμένα από αυτά που διδάσκουν μπορεί να μην είναι αυτά που θα θέλαμε να μάθει ένα παιδί.

H μπροσούρα της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας επισημαίνει ότι κάποια μηνύματα των MME έχουν αρνητικές συνέπειες για την ψυχική υγεία των παιδιών. Τι συνιστά; Όπως ένας γονιός καθορίζει το διαιτολόγιο του παιδιού του, αποκλείοντας όσο γίνεται τις βλαβερές τροφές, έτσι θα πρέπει να ελέγχει και το «διαιτολόγιο μηνυμάτων» προερχόμενων από τα MME. Ποια είναι αυτά τα μηνύματα;

* Οι καβγάδες και η βία: προβάλλονται ως τρόπος «αντιμετώπισης» διαφόρων συγκρούσεων και διαφωνιών. Από τη βία των MME τα παιδιά όχι μόνο μαθαίνουν να υιοθετούν πιο επιθετικές τακτικές απέναντι σε τρίτους, αλλά και αποδέχονται τη βία της πραγματικότητας ευκολότερα, ενδιαφέρονται λιγότερο για τους άλλους και φοβούνται περισσότερο, αντικρίζοντας τον κόσμο γύρω τους ως τρομακτικό.

* Τα τσιγάρα και το αλκοόλ: απεικονίζονται ως μοντέρνα, ελκυστικά και όχι ως ανθυγιεινά και επιβλαβή.

* Παχυντικές τροφές και αδύνατα σώματα: το οξύμωρο είναι ότι ενώ διαφημίζονται οι παχυντικές τροφές, ταυτόχρονα προάγεται η ιδέα του μη ρεαλιστικά λεπτού και καλογυμνασμένου σώματος. Έρευνες δείχνουν ότι τα κορίτσια κυρίως ανησυχούν από μικρή ηλικία για το σώμα και τα κιλά τους και αρχίζουν δίαιτες από νωρίς.

* Υπερβολική έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση: άψογοι έφηβοι, τέλεια πρόσωπα και σώματα, χωρίς καν να υποψιάζεται ο τηλεθεατής ότι η εικόνα μπορεί να αποτελεί θαύμα της σύγχρονης τεχνολογίας και όχι υπαρκτό πρόσωπο!

3.5. H αλήθεια για τα διαφημιστικά μηνύματα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ

Τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδευθούν σε ορισμένες αλήθειες για τα διαφημιστικά μηνύματα και θα πρέπει να γνωρίζουν ότι:

* Μια ομάδα ανθρώπων δημιουργεί τα διαφημιστικά μηνύματα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

* Το κάθε μέσο ενημέρωσης χρησιμοποιεί τη δική του γλώσσα και τρόπο παρουσίασης. Μεγάλοι τίτλοι στις εφημερίδες τραβούν την προσοχή του αναγνώστη σε ένα θέμα ενώ η μουσική στις τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές διαφημίσεις δημιουργεί γκάμα συναισθημάτων. Όταν τα παιδιά γνωρίσουν αυτές τις τεχνικές θα καταλάβουν το πώς/γιατί μεταδίδεται ένα μήνυμα αντί να επηρεαστούν απλώς από αυτό.

* Ο κάθε άνθρωπος ερμηνεύει διαφορετικά το ίδιο διαφημιστικό μήνυμα, ανάλογα με τις εμπειρίες, την προσωπικότητα και τις ιδιομορφίες της ζωής του.

* Τα διαφημιστικά μηνύματα προβάλλουν συγκεκριμένες αξίες και απόψεις. Τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν να συγκρίνουν τις διαφημιστικές αξίες με τις δικές τους αλλά και τις αξίες της οικογενείας τους, ώστε να μάθουν ότι έχουν επιλογή στο τι θα δεχθούν.

* Ο κόσμος της διαφήμισης διαφέρει από την πραγματικότητα.

* H χρήση συγκεκριμένου προϊόντος δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι η ζωή του χρήστη θα αλλάξει ριζικά και θα γίνει σαν αυτή του πρωταγωνιστή της διαφήμισης.

4.   Η τηλεόραση …εθνική κυριαρχία, και η σχέση της με τα άλλα ΜΜΕ

Η πορεία της τηλεόρασης μέχρι σήμερα και οι προοπτικές της στα αμέσως επόμενα χρόνια είναι ουσιαστικά η πορεία του σύγχρονου συστήματος επικοινωνίας και της κοινωνίας. Η διαδρομή της τηλεόρασης στις αρχές του 21ου αιώνα θα πρέπει να εξεταστεί σε σχέση με τις μεγάλες αλλαγές στην τεχνολογία και τις ραγδαίες οικονομικές ανακατατάξεις που συνέβησαν στο χώρο των ΜΜΕ, οι οποίες αλλάζουν την κοινωνία και τον επικοινωνιακό χάρτη της εποχής μας.

Μέχρι το 1980 η σχέση τηλεόρασης, εντύπων και ραδιοφώνου ήταν μάλλον συμπληρωματική. Όμως, η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας έδωσε νέες δυνατότητες στην εικόνα και παρέσχε την οικονομική βάση για μια ραγδαία επέκταση της οικονομίας στο χώρο των οπτικοακουστικών ΜΜΕ. Οι εξελίξεις αυτές είχαν βαθιά επίδραση στο χώρο της επικοινωνίας και στο χώρο της πολιτικής.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες η κορύφωση της ανταγωνιστικής σχέσης μεταξύ τηλεόρασης και έντυπου συστήματος επικοινωνίας υπολογίζεται στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Από εκεί και μετά η επέκταση της τηλεόρασης σταματά, και κατά τη δεκαετία του 1990 αρχίζει σταδιακά να εξασθενίζει. Στην Ευρώπη, η κορύφωση της επέκτασης της τηλεόρασης και του μεγάλου ανταγωνισμού της με τα έντυπα ΜΜΕ συμβαίνει στην αρχή της δεκαετίας του 1990 και στην Ελλάδα στα μέσα της ίδιας δεκαετίας.

Το οριακό σημείο για την τηλεόραση ήταν οι μεγάλες αλλαγές που άρχισαν να συμβαίνουν στην κοινωνία με τη γενίκευση της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε κάθε πτυχή της εργασίας και η γενικευμένη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στην επικοινωνία, η οποία συνέβαλε στον καλύτερο εστιασμό του μέσου στα επιμέρους ακροατήρια και στη δημιουργία νέων ΜΜΕ.

Είχαμε, λοιπόν, ένα παράδοξο γεγονός και ενώ η οθόνη γινόταν ολοένα και πιο απαραίτητη στην κοινωνία, η γενική τηλεόραση άρχισε να χάνει γρήγορα δύναμη. Από στοιχεία φαίνεται πως διαμορφώνεται μια νέα ισορροπία ανάμεσα στα ΜΜΕ. Και ενώ αυξάνει ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, όλα δείχνουν πως η γενική τηλεόραση χάνει ακροατήριο πιο γρήγορα από ό,τι ένα κατ' εξοχήν παραδοσιακό ΜΜΕ όπως η εφημερίδα.

Ένα μάλλον περιορισμένο μέρος του ακροατηρίου και της επιρροής της γενικής τηλεόρασης το εισπράττει η θεματική τηλεόραση. Όμως το μεγαλύτερο μέρος από τις απώλειες το διεκδικεί η οθόνη του υπολογιστή. Είναι ενδεικτικό, όπως δείχνουν και τα στοιχεία, πως τα τελευταία χρόνια σημαντικό μέρος της ενημέρωσης και της επικοινωνίας μεταφέρεται στις ΗΠΑ στις σελίδες των εφημερίδων μέσω Διαδικτύου (on line newspapers).

Σήμερα, όπως δείχνουν τα πράγματα, ο ανταγωνισμός στο χώρο των ΜΜΕ αυξάνεται. Σε πρώτη φάση, και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, στις περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες ο ανταγωνισμός των μέσων επικοινωνίας έδινε ως νικητή την τηλεόραση. Όμως, ο μακρύς πόλεμος των ΜΜΕ δεν έχει τελειώσει. Όπως δεν είχε τελειώσει π.χ. και όταν η εφημερίδα είχε κερδίσει τη μάχη έναντι του περιοδικού και του βιβλίου κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα[22]. Κι αυτό γιατί οι ανταγωνισμοί των ΜΜΕ δεν κρίνονται σε μια περίοδο, αλλά σε βάθος χρόνου.

Είναι ενδεικτικό πως στην εποχή της τηλεόρασης (μεταξύ 1960 και 1990) το βιβλίο και το περιοδικό βρήκαν ευκαιρία να καλύψουν πολύ από το χαμένο στις προηγούμενες περιόδους έδαφος και να είναι σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση, από την άποψη του ακροατηρίου σε σχέση με αυτήν που ήταν πριν από την εμφάνιση της τηλεόρασης. Δηλαδή, η κρίση του έντυπου συστήματος, μετά την κυριαρχία της τηλεόρασης έπληξε μεν διεθνώς τις ημερήσιες εφημερίδες και τον εθνικό Τύπο, αλλά λειτούργησε θετικά ως προς το βιβλίο και το περιοδικό.

Οι αλλαγές που έχουν συμβεί στα ακροατήρια σε όλη αυτή την περίοδο είναι πολλές. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε μερικές από τις αλλαγές που έχουν καταγραφεί στα ακροατήρια. Έτσι, π.χ. η μακρά διαδρομή της εφημερίδας στο χρόνο δίνει την ευκαιρία να δούμε πώς ένα ΜΜΕ τόσο στενά συνδεδεμένο με τοπικά ακροατήρια προσπάθησε και συχνά πέτυχε να προσεγγίσει αρχικά εθνικά ακροατήρια και αργότερα ως ένα σημείο (η γλώσσα πάντα παραμένει πρόβλημα) και διεθνή.

Συγχρόνως, η σχετικά μικρότερη διαδρομή της τηλεόρασης, ενός μέσου που από την αρχή συνδέθηκε με ευρύτερα ακροατήρια, κατέδειξε στην πορεία πως και αυτή μπορεί να συνδεθεί με τα εξειδικευμένα ενδιαφέροντα μικρότερων κοινωνικών ομάδων και να μετατραπεί σε ένα περισσότερο εστιασμένο μέσο.

Κι όμως, η τηλεόραση από την αρχή στηρίχτηκε στα ευρύτερα ακροατήρια. Η οικονομία του μέσου επέβαλλε από την αρχή αυτή την ανάγκη. Και η τεχνολογία του επέτρεπε να την ικανοποιήσει. Μπορεί η πορεία προς τη διεθνοποίηση του επικοινωνιακού χώρου να ξεκίνησε μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας, όμως η σύγχρονη εικόνα της παγκοσμιοποίησης διαμορφώθηκε στους τηλεοπτικούς δέκτες της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αιώνα, και συνεχίζει κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου.

Συγχρόνως η εξάπλωση των δικτύων που έγινε δυνατή σε τεράστιο βαθμό μέσα από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα νέα δίκτυα που αυτοί έφεραν (Διαδίκτυο, απευθείας δορυφορικές συνδέσεις κ.λπ.) έκανε δυνατή τη γενίκευση της ροής όλων των ειδησεογραφικών και πολιτιστικών προϊόντων από μέσο σε μέσο. Έτσι, όλα τα προϊόντα των ΜΜΕ είναι εύκολο να ρέουν από το ένα μέσο στο άλλο αυξάνοντας τη συμπληρωματικότητά τους, προσαρμοζόμενα στις ανάγκες του κάθε μέσου.

Τα πολιτιστικά και επικοινωνιακά προϊόντα περνούν από το ένα μαζικό μέσο στο άλλο, από τη μια χώρα στην άλλη, ανατροφοδοτώντας την αρχική δυναμική της «ροής» τους από εθνικό σε διεθνές επίπεδο. Από τις δευτερεύουσες χώρες του διεθνούς συστήματος περνούν εικόνες και πληροφορίες που έχουν να κάνουν με τα αντίστοιχα στερεότυπα που κυριαρχούν διεθνώς.

5.   Ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής ως ΜΜΕ

Ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (Η\Υ) είναι αναμφίβολα η πιο σημαντική από όλες τις πρόσφατες τεχνολογικές εφευρέσεις. Αν και ο Η\Υ δεν μπορεί από μόνος του να λειτουργήσει ως μέσο επικοινωνίας, η ταχύτατη επεξεργασία μαζικών ποσοτήτων πληροφοριών και δεδομένων από τον υπολογιστή παρέχει τη δυνατότητα στον πομπό της επικοινωνίας να παράγει μηνύματα υψηλότατου πληροφορικού περιεχομένου. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι κάπου 25.000.000 επιστημονικών, τεχνικών και επαγγελματικών άρθρων και ακόμα περισσότερα επιχειρησιακά και πολιτικά, διατίθενται στιγμιαία στο κοινό από παγκόσμιες υπηρεσίες πληροφοριών, μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Ο άνθρωπος έχει μπει στην ηλεκτρονική εποχή, της οποίας η νέα τεχνολογία και ιδιαίτερα τα μέσα μαζικής επικοινωνίας φέρνουν επανάσταση και πάλι στις ανθρώπινες σχέσεις και την κοινωνική δομή και οδηγούν στη δημιουργία του παγκόσμιου χωριού. Η τεχνολογία καταργεί κάθε διαχωρισμό μεταξύ λαών, κουλτούρας, ατόμων και κοινωνίας, δημιουργώντας κέντρα παντού. Παρεμβαίνει υπηρετικά στη διακοινωνική λειτουργία και κυρίως υποβοηθά την επικοινωνιακή ζεύξη των ατόμων σε ομάδες και των ομάδων σε σύνολα. Είναι φανερό ότι η Πληροφορική λειτουργεί στην προοπτική μιας τεχνολογικής διευκόλυνσης για την προσέγγιση και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.

Η επένδυσή μας σε «έναν υπολογιστή για το παιδί» δεν είναι απλώς τα 1.000 € που έγραφε η προσφορά στη διαφήμιση. Είναι η υπογραφή ενός ασφαλιστηρίου συμβολαίου που τουλάχιστον εγγυάται ότι το παιδί μας δεν θα μεγαλώσει σε έναν άγνωστο για αυτό κόσμο. Όπως κάθε ασφάλεια, απαιτεί τήρηση των όρων και πληρωμή των δόσεων. Εκεί βρίσκεται και η γονική ευθύνη μας. Αν αγοράζουμε τον υπολογιστή μόνο για «να κόψει ο μικρός την γκρίνια» και πρόθεσή μας είναι «να του τον βάλουμε στο δωμάτιό του να βγάλει τα μάτια του», τότε εγκληματούμε. Εμείς οι ίδιοι προσκαλούμε τον κακόβουλο να εκμαυλίσει το παιδί μας!

Ο συνδυασμός του υπολογιστή με το Διαδίκτυο είναι ένα παράθυρο στον κόσμο. Μέσα από αυτό πάμε παντού, αλλά και μέσα από αυτό μπορεί να ζητήσει να μας επισκεφθεί ο οποιοσδήποτε. Η αμφίδρομη σχέση - αυτή που διαφοροποιεί καίρια τον υπολογιστή από την τωρινή τηλεόραση - είναι εκείνη που μπορεί να ταξιδέψει το παιδί μας σε απίστευτο βάθος γνώσης, αλλά και αυτή που μπορεί να το οδηγήσει «στον κακό λύκο». Όσο λοιπόν η ωριμότητά του απέχει, οφείλουμε να είμαστε πλάι του, να διαλέγουμε μαζί δρόμους, να βλέπουμε τα παιχνίδια που παίζει, να συζητούμε φιλικά για το δέλεαρ που προβάλλουν οι λογής πονηροί, έμποροι αγαθών και κακών. Από τη μια θα πρέπει να το παροτρύνουμε να χρησιμοποιεί δικτυακές πύλες και τόπους που είναι ειδικά σχεδιασμένοι για παιδιά· και από την άλλη να του θυμίζουμε ότι, όπως ακριβώς δεν μιλάμε σε αγνώστους στον δρόμο, έτσι δεν δίνουμε και τα στοιχεία μας σε αγνώστους στο Internet ή δεν μπαίνουμε σε μέρη που μας υπόσχονται πολλά και φανταχτερά... δωρεάν.

Αν για μια τέτοια επένδυση δεν είμαστε έτοιμοι ή πρόθυμοι, τότε καλύτερα να μην κάνουμε το βήμα. Έτσι θα... γλιτώσουμε τον μπελά και την ανασφάλεια, αλλά πιθανότατα θα έχουμε διασφαλίσει και τη θέση του παιδιού μας αύριο στην ουρά του ταμείου ανεργίας!

5.1.   Το Internet

Tο Internet το κατηγόρησαν πολλοί και πολύ. Όμως, αυτοί  που το εκθείασαν είναι ακόμα περισσότεροι. Λένε πως βάζει στα σπίτια μας το ρατσισμό, το έγκλημα, κάθε τι κακό. Όμως, δεν μπόρεσαν να μην παραδεχτούν ότι, ταυτόχρονα, έχει τη δυνατότητα να ανοίξει τα μάτια  όσων θέλουν να δουν και γνωρίσουν, να μάθουν και να μορφωθούν, φέρνοντας – κυριολεκτικά – μέσα στο σπίτι τους, τους αμύθητους και ως τώρα κρυμμένους θησαυρούς των μεγαλύτερων βιβλιοθηκών και μουσείων του κόσμου, την απόλυτη ανάλυση για ό,τι μπορεί να σκεφτεί ο ανθρώπινος νους ή την ταχύτερη δυνατή ενημέρωση επί παντός επιστητού. Επίσης ακούστηκε από πολλούς πως απομονώνει τον άνθρωπο από τον περίγυρό του, τον κάνει δέσμιο της τεχνολογίας και του στερεί τις χαρές της ζωής. Όμως δεν μπορούν να μη δεχτούν ότι ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα να ενώσει με τα αόρατα και πολύτιμα νήματα της τεχνολογίας, ακόμα κι αν βρίσκονται ο ένας στην μία άκρη της γης και ο άλλος στην άλλη άκρη.

6.   Γονικές ευθύνες για τη σωστή χρήση των ΜΜΕ από τα παιδιά

Είναι γενικός κανόνας ότι λίγη προσοχή δίνουν οι γονείς σ’ αυτό που διαβάζουν, ακούν, ή παρακολουθούν τα παιδιά τους και ακόμα περισσότερο πόσο χρόνο περνάν καθηλωμένα μπροστά στον υπολογιστή συνδεμένοι στο Διαδίκτυο. Οι γονείς οφείλουν να είναι προσεκτικοί όσο αναφορά στη χρήση των ΜΜΕ, θα πρέπει να ελέγχουν την ποιότητα των αναγνωσμάτων, των εκπομπών, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών κ.ά. με τα οποία έρχονται σε επαφή τα παιδιά ή και οι ίδιοι σαν ενήλικες. Καλώς ή κακώς η τηλεόραση, το dvd, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, τα διάφορα περιοδικά βρίσκονται στο περιβάλλον της οικογένειας. Και πάλι οι γονείς είναι υπεύθυνοι για το χρόνο χρήσης των ΜΜΕ με τα που υπάρχουν και λειτουργούν στη στέγη της οικογένειας και όχι μόνο. Και ας μην ξεχνάμε «Η καλύτερη προφύλαξη ενάντια σε κακά αναγνώσματα είναι η ετοιμότητα των γονέων και όχι οι απαγορεύσεις»[23]

7.   Συμπεράσματα

«Οι σύγχρονοι έφηβοι στη χώρα μας έχουν σίγουρα πολύ περισσότερα αγαθά από τους συνομηλίκους τους των αρχών του 20ού αιώνα. Ζουν αδιαμφισβήτητα υπό καλύτερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, έχουν περισσότερη - αλλά όχι πάντα καλύτερη - τροφή, έχουν τηλεόραση και κομπιούτερ για να περνούν - πολλές φορές ακόμη και να σπαταλούν - τον ελεύθερο χρόνο τους. Πληρούν, με λίγα λόγια, όλες τις προϋποθέσεις για να βγουν ψηλότεροι αλλά και... πλατύτεροι από τους εφήβους οι οποίοι μεγάλωσαν τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Και ευτυχώς ως προς το πρώτο σκέλος, δυστυχώς ως προς το δεύτερο, οι έλληνες έφηβοι όντως ψήλωσαν και πάχυναν. «Πήραν» περίπου 10 εκατοστά σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους της δεκαετίας του 1920, «πήραν» όμως συγχρόνως και περί τα 10 κιλά. Και το ανησυχητικό είναι ότι τα κιλά τους δεν αποτελούν συνάρτηση του ύψους τους, αλλά μεταφράζονται σε λίπος. Γεγονός που οδηγεί τα κορίτσια στη χώρα μας μετά την ηλικία των 13 ετών να καταφεύγουν σε κάθε πιθανό μέσο προκειμένου να χάσουν το περιττό βάρος ώστε να μοιάζουν με τα καλλίγραμμα πρότυπα που βλέπουν καθημερινά στην τηλεόραση και στον κομπιούτερ όπου περνούν - ή μάλλον σε τέτοιες περιπτώσεις σπαταλούν - τον χρόνο τους. Σε μια φάση ζωής όπου βρίσκονται στην ανάπτυξη οι μικρές Ελληνίδες στερούνται τα πάντα κάνοντας εξαντλητικές δίαιτες προκειμένου να χάσουν βάρος. Παίρνουν έτσι στους ώμους τους ένα «βαρύ» φορτίο το οποίο θα κουβαλούν για την υπόλοιπη ενήλικη ζωή τους, όσα κιλά και αν χάσουν. Στερούν από τον εαυτό τους το δικαίωμα της σωστής ανάπτυξης»[24].

Η τηλεόραση, ο κινηματογράφος τα κόμιξ, τα βιντεοπαιχνίδια το διαδίκτυο αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής παιδιών. Ορισμένοι μιλούν για έναν πολιτισμό της εικόνας και μια νέα εποχή έκφρασης και δημιουργικότητας, ενώ άλλοι καταγγέλλουν τις βλαβερές επιδράσεις των ΜΜΕ και της μαζικής κουλτούρας στους νέους. Οι χρήσεις αυτές περιλαμβάνουν συγχρόνως ομοιογενοποιητικές και διαφοποιητικές πλευρές που εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Μπροστά σ’ αυτό το φαινόμενο και τις ποικίλες διαστάσεις του, το σχολείο καλείται ν’ αντιμετωπίσει τις μεγάλες αλλαγές που διαδραματίζονται στον εξωσχολικό χρόνο των νέων.

Επίσης οι εξωσχολικοί παράγοντες αγωγής (ΜΜΕ) πρέπει να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο και να συνειδητοποιήσουν την ευθύνη τους για τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά χρησιμοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Από την πλευρά τους οι γονείς πρέπει να βοηθούν και να εκπαιδεύσουν τα παιδιά από μικρά έτσι ώστε να χρησιμοποιούν υπεύθυνα και δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους. Πρέπει να κατευθύνουν το παιδί τους στην επιλογή εξωσχολικών δραστηριοτήτων που να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες κλίσεις και ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού.

Βιβλιογραφία

Γ. Α. Μοριχοβίτης «κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας» τόμος III Εκδοτική Φλώρινας Ι. Αριστείδου, Φλώρινα 2001  

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ   ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  Μ. ΤΖΑΝΗ ΚΑΙ Τ. ΠΑΜΟΥΚΤΣΟΓΛΟΥ "ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ:Ταυτόν και αλλοτριομορφοδίαιτον" Εγκυκλοπαίδεια Δομή

Παιδαγωγικά Θέματα Διδακτική Μεθοδολογία Α. Ι.

Ελευθεριάδη Εκδόσεις «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΝΑ»

Δρ Λίζα Βάρβογλη, ΤΟ ΒΗΜΑ , «ΒΗΜΑ Science ΓΕΝΕΤΙΚΗ»29-06-2003

ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ εφημερίδα: Το Βήμα, ΑΦΙΕΡΩΜΑ - 11/09/2001

ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ ΤΟ ΒΗΜΑ , 20-10-2002 Κωδικός άρθρου: B13694A381

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ